به بهانه سالروز ملی شدن صنعت نفت: از مصدق قهرمان تا مصدق خائن!

آرش شعاع شرق/ بی شک دکتر محمد مصدق یکی  از بزرگترین  و برجسته ترین شخصیت های سیاسی تاریخ معاصر ایران است . بزرگمردی از خاندان قاجار ولی متمایز از پادشاهان بی کفایتش.
وی چندین و چند دوره نماینده مردم تهران در مجلس ، رهبر وبنیانگذار جبهه ملی ایران و صاحب دهها سمت دولتی دیگر و تحصیل کرده در شهر نوشاتل سوئیس بودکسی که بیش از 70 سال از عمر خود را در راه خدمت وطن گذراند .

به راستی که از پاکبازان عرصه ی سیاست بود و با قرارداد ننگین 1919 وثوق الدوله مخالفت و صدها خدمت فراموش نشدنی به ایران کرد.در اواخر دوره ی زمامداری دکتر مصدق اندکی پس از واقعه ی خونین سی هم تیر 1331 (حدود دی ماه 1331) زمانی که طرح تمدید لایحه اختیارات شش ماهه دکتر مصدق مطرح شد اختلافات آیت ا... کاشانی با وی  نیز آغاز گردید.

تخریب شخصیت و تحریک نمایندگان مخالف علیه مصدق از جانب کاشانی سبب بروز حوادثی ناگوار همچون ناکام ماندن انقلابی که شاید مسیر تاریخ ایران را عوض می کرد گردید.منظور از انقلاب ناکام ماندن ایران  وقایع و رویدادهای نهم اسفند 1331 است. روزی که شاه قصد عزیمت از کشور را داشت عزیمتی شاید همیشگی . در آن روز حضرات آیات بهبهانی و کاشانی و دیگر علما و زعما نظر حجة الاسلام شمس قنات  آبادی و حائری زاده  و دیگر مخالفان مصدق به دست بوسی شاه شرفیاب شدند و از وی تقاضای عاجزانه کردند که سفر خود را به زمانی دیگر موکول کند.
در این باب از نقش کاشانی در ناکام ماندن مسافرت اعیحضرت همایونی که مدارک و اسناد آن به طور کامل موجود می باشد نمی توان غافل شد. کاشانی و دکتر مظفربکایی کرمانی (نماینده مردم تهران و کرمان در مجلس هفدهم) فکر می کردند که مصدق شاه را از کشور بیرون می کند، چاقوکشها وبزن بهادرهای خود را جلوی خانه مصدق فرستادند تا در میان مردم ایجاد رعب و وحشت کنند. در آن روز کاشانی دو نامه در حمایت از محمد رضا پهلوی نوشت و منتشر کرد. بخشی از آن نامه بدین شرح است «مردم هشیار باشید ! شاهنشاه محبوب و دموکرات ما در اثر تصمیمات خائنانه عده ای (یقیناً منظور کاشانی ، مرحوم دکتر مصدق بود) قصد ترک کشور را دارند... بدانید که اگر شاه برود  هر چه داریم با او خواهد رفت. بر پا خیزید و مانع سفر شاه شوید از او بخواهید نظرش  را تغییر دهد . امروز حیات و استقلال ما به شخص اعلیحضرت محمد رضا شاه و نه هیچ فرد دیگری بستگی دارد.»(منبع : روزنامه کیهان نهم استفند 1331) یا (روزنامه اطلاعات : نهم اسفند 1331 ـ چاپ دوم)

در رابطه با وقایع نهم اسفند 1331 شعبان جعفری (چاقو کش معروف درباری ) طی مصاحبه ای عنوان می دارد . «در روز نهم اسفند 1331 آیت ا... کاشانی به من گفت : بروید شاه دارد از مملکت می رود بیرون ...  بروید ونگذارید که شاه برود ... اگر شاه برود عمامۀ ما هم رفته است.»

(منبع : خاطرات شعبان جعفری ـ چاپ اول ـ هما سرشار صفحه 123).

این موضوع چه معنایی می تواند داشته باشد ؟ آیا شخص محمد رضا شاه بیشتر صلاحیت اداره امور مملکت را داشت یا مرحوم مصدق ؟

آیا مصدق نزد مردم محبوبیت بیشتری داشت یا محمد رضا شاه ؟ بگذریم از این موضوع که «40 درصد سهام کنسرسیوم نفت ایران به ازای دستخط عزل مصدق واگذار گردید و چون باز کودتا علیه مصدق ناکام ماند سی صد و نود هزار دلار آمریکا بین علما ی فاسد و امراء و افسران بی ایمان تقسیم گردید و به هر یک از آن مردم عادی کشور که مورد توجه شاهنشاه بودند از این اعتبار مبلغ ناچیزی رسید که همه یک دل و یک زبان زیر نظر آن افسارات و درجه داران به غارت خانۀ مصدق پرداختند.»
 (منبع : خاطرات و تألمات ـ تألیف مرحوم محمد مصدق . صفحات 337 , 338).

ثریا اسفندیاری ملکه سابق ایران نیز در رابطه با سفر شان در نهم اسفند 1331 اینگونه  می نویسد : «... شب عزیمتان ، من مغموم در مبلی فرو رفته بودم و با نگاهم سراسر  این سالن و گوشۀ آن را سیر می کردم سالنی که شخصاً تزئنش داده بودم و کوچکترین قطعات و و سایل آن را خودم انتخاب کرده و به دست خود چیده بودم. رئیس تشریفات وارد شد و اطلاع داد که یکی از معتمدین آیت ا... کاشانی می خواهند مرا ببینند.

فوراً او را پذیرفتم. مرد در برابرم سر فرود آورد و گفت : علیا حضرت ! شنیده ایم شما قصد ترک مملکت را دارید . آیت ا... کاشانی امیدوار است که شما از همۀ نفوذ خود برای انصراف شاه از تصمیم خود استفاده کنید.»(منبع : کاخ تنهایی ـ صفحات 158 , 159 ـ ثریا اسفندیاری) به راستی اگر اصرار افرادی چون آیت ا... کاشانی مبنی بر عدم مسافرت شاه صورت نمی گرفت چه رخ می داد ؟ علت طرفداری  بیش از حد کاشانی از محمد رضا پهلوی چه بود ؟

آقای کاشانی در اواخرفروردین 1332 با مجله کثیر الانتشار "المصور"چاپ قاهره مصاحبه ای انجام دادند که خواندن بخشهایی از آن خالی از لطف نیست. این مصاحبه در اردیبهشت 1332 به زبان فارسی در مجله  خواندنیها به چاپ رسیده است.
مصاحبه کننده در بخشی از مصاحبه در رابطه با شخص شاه سوال می کند وکاشانی در جواب می گوید: «شاه فعلی ایران 12 سال است که سلطنت می کند و من طی این 12 سال با آنکه اخیراً مقام ریاست مجلس را هم به عهده گرفتن هنوز شاه را ملاقات نکرده ام ، (!) شاه خیلی با فاروق تفاوت دارد پادشاه ایران نه مانند فاروق هوس باز است نه دیکتاتور و مستبد (،) شاه ایران یک مرد تربیت شده و عاقل است (!)»(منبع : مجموعه مکتوبات ، سخنرانیها و پیامدها.جلد سوم صفحه 322 محمد دهنوی ـ تیر ماه 1362 ـ انتشارات چاپخشی یا مراجعه کنید به مجله خواندنیها اردیبهشت 1332)

واقعاً خجالت آور است که آقای کاشانی چنین حرفهای دروغی جهت تحریف تاریخ و گمراه کردن نسلهای آینده بیان داشته اند. آیا همین محمد رضا پهلوی  دیکتاتور نبود که وی را به لبنان تبعید کرد؟ آیا همین محمد رضا پهلوی فاسد نبود که یکسال بعد از سقوط دولت مصدق، کاشانی را خانه نشین کرد ؟ آیا محمد رضا پهلوی آن زمان که کاشانی مریض بود به دیدارش نرفت ؟ پس چگونه وی مدعی می شود که من طی این 12 سال هنوز شاه را ملاقات نکرده ام ؟ با نگاهی به دفتر ملاقاتهای دربار پهلوی متوجه خواهید شد که آیا مصدق بیشتر به دیدن شاه می رفت یا کاشانی؟

نورالدین کیانوری در رابطه با کاشانی می نویسد : «آیت ا... کاشانی و نزدیکانش بارها از شاه تعریف های خلاف واقعیت کرده اند. آیت ا... کاشانی نه تنها جبهه طرفدار شاه در توطئه نهم اسفند بود بلکه ترتیب دهنده تظاهراتی بود که هدف آن کشتن مصدق بود آیت ا... کاشانی چرا زاهدی را که مصدق دستور توقیف او را داده بود تحت نظارت خود مخفی کرد ؟»(منبع خاطرات نورالدین کیانوری ـ چاپ اول ـ صفحه 253)

چرا کاشانی از دکتر مظفر بقایی صحنه گردان اصلی قتل سرتیپ فقید مرحوم افشار طوس رئیس شهربانی حکومت مصدق دفاع کرد و بدون انجام تحقیقات وی را بی گناه اعلام کرد؟

به زعم نگارنده هزاران سئوال و چرای بی جواب دیگر وجود دارد که اگر بخواهیم به طرح آنها بپردازیم در این مختصر نمی گنجد وخود سلسله مقالاتی جداگانه می طلبد که متاسفانه بنا به دلایلی که از ذکر آن معذوریم از این کار اجتناب خواهیم کرد. پس به همین قدر ارایه مستندات اکتفا نموده و بحث را دنبال می کنیم.

 کاشانی پس از آن همه اقدام علیه مصدق در 27 مرداد 1332یعنی درست شب کودتای 28 مرداد نامه ای به دکتر مصدق می نویسد که متن کامل آن بدین شرح است : «حضرت نخست وزیر معظم جناب آقای دکتر محمد مصدق دام اقباله . عرض می شود گرچه امکانی برای عرایظم نمانده ولی صلاح دین و ملت برای این خادم  اسلام بالاتر از احساسات شخصی است و علیرغم غرض ورزیها و بوق و کرنای تبلیغات شما، خودتان بهتر از هر کس می دانید که هم و غمم  در نگهداری دولت جنابعالی است که خودتان به بقاء آن مایل نیستید. از تجربیات روی کار آمدن قوام و لج بازی های اخیر بر من مسلم است که می خواهید مانند سی ام تیر کذایی یکبار دیگر ملت را تنها گذاشته و قهرمانانه بروید. حرف اینجانب را در خصوص اصرارم در عدم اجرای رفراندوم نشنیدید و مرا لکه حیض کردید. خانه ام را سنگباران و یاران و فرزندانم را زندانی فرمودید و مجلس را که ترس داشتید شما را ببرد بستید وحالا نه مجلسی است نه تکیه گاهی برای ملت گذاشته اید. زاهدی را که من با زحمت در مجلس تحت نظر و قابل کنترل نگهداشته بودم با لطائف الحیل خارج کردید و حالا همانطور که واضح بوده درصدد به اصطلاح کودتا است. اگر  نقشه شما نیست که مانند سی ام تیر عقب نشینی کنید و به ظاهر قهرمان زمان بمانید و اگر حدس و نظر من صحیح نیست که همانطور که در آخرین در دزاشیب به شما گفتم و به هندرسون هم گوشزد کردم که آمریکا ما را در گرفتن نفت از انگلیسیها کمک کرد و حالا به صورت ملی و دنیا پسندی می خواهد به دست جنابعالی  این ثروت ما را به چنگ آوردو اگر واقعاً به دیپلماسی نمی خواهید کنار بروید این نامه من سندی در تاریخ ملت ایران خواهد بود که من شما را با  وجود همه بدیهای خصوصی تان نسبت به خودم از وقوع حتمی یک کودتا وسیله زاهدی که مطابق با نقشه خود شماست آگاه کردم که فردا جای هیچگونه عذر موجهی نباشد.

اگر به راستی در این فکر اشتباه می کنم ؛با اظهار تمایل شما سید مصطفی و ناصرخان قشقایی را برای مذاکره خدمت می فرستم . خدا به همه رحم بفرماید. ایام به کام باد. سید ابوالقاسم کاشانی 27 مرداد 32».(منبع : آیت ا... کاشانی و آخرین روزهای حکومت دکتر مصدق ـ انتشارات دایره تبلیغات نیروی دریایی ـ صفحه 18,  19)

دکتر مصدق که از حسادت و کار شکنی های کاشانی با خبر بود و می دانست که دیگر کار از کار گذشته و عقیده بر این داشت که اگر هر چه مردم بخواهد همان می شود اینگونه جواب  کاشانی را داد.«مرقومه حضرت آقا به وسیله آقای حسن آقا سالمی زیارت شد. اینجانب مستظهر به پشتیبانی ملت ایران هستم. والسلام دکتر محمد مصدق»(منبع : روحانیت ـ و اسرار فاش نشده از نهضت ملی شدن صنعت نفت ـ صفحه 36).

آری مصدق از واژه "مستظهر" به معنی "یاری خواهنده "استفاده نمود. و به کاشانی فهماند که من پشت گرم شما نخواهم شد و هر  چه مردم بخواهند. همان خواهد شد .
 ولی متاسفانه روزنامه ایران مورخ چهارشنبه 30 تیر 1389 سال شانزدهم شماره 4556 در بخش سیاسی خود واژۀ مستظهر یعنی "آگاه و مطلع" معنی کرد و از این طریق و با تحلیلی نابخردانه وی را به «احساس استغنا»کردن محکوم کرد. (منبع : روزنامه ایران ـ ویژه تاریخ انقلاب اسلامی ، سال شانزدهم، شماره ی 4556 ـ سی ام تیر 1389 ـ 9 شعبان 1431 ـ 21 جولای 2010)

متاسفانه ماجرای کاشانی و مصدق به اینجا ختم نشد و کاشانی درست دو هفته بعد طی مصاحبه ای با روزنامه کیهان عنوان داشت : «مصدق مرتکب خیانت بزرگی شده و شایسته مجازات مرگ است .» (منبع : روزنامه کیهان ـ 23 شهریور 1332 ـ به نقل از کتاب مصدق و نبرد قدرت ـ همایون کاتوزیان ـ صفحه 468)

کاشانی در اواخر نخست وزیری مصدق عنوان داشت : «مصدق السلطنه هیچ اقدامی تاکنون در دوره نخست وزیری خود برای ایران انجام نداده است .» (منبع : مصدق و نهضت ملی ایران ـ انتشارات اتحادیه انجمن های اسلامی و دانشجویان ایران در اروپا 1357.)

مصدق خیانت کاری که هیچ اقدامی در دوره نخست وزیری خود برای ایران انجام نداد !!! این است عقیدۀ مخالفانش همچون کاشانی و ... .در ذیل قسمت های کوچکی از خدمات ، لوایح و اقدامات مرحوم مصدق ذکر می گردد که فقط در دورۀ 28 ماهۀ نخست وزیری اش انجام داده متاسفانه برخی از لایحه ها بعد از وقوع کودتای ننگین 28 مرداد 32 به اجرا در نیامد:

امورخارج از اختیارات :

 ـ تکمیل لوله کشی آب تهران

ـ تعیین کمیسیونی مرکب از دادستان کل کشور و 6 نفر از نمایندگان مجلسین برای تعیین تکلیف اوراق مکشوفه شرکت نفت سابق و تعقیب کسانی که به ضرر مملکت ارتباط نامشروع با بیگانگان داشتند.

ـ اجازه انتشار دو میلیارد ریال برگهای وام یکصد ریالی بعنوان  قرضه ملی برای تامین مخارج کلیه امور مربوط به اجرای ملی شدن  صنعت نفت.

ـ اجاره تحصیل 25 میلیون دلار اعتبار از بانک صادرات و واردات واشنگتن برای تامین هزینه  اجرای طرحهای کشاورزی و صنایع وابسته به کشاورزی و راهسازی و سایر طرحهای عمرانی مندرج در برنامه هفت ساله که اصل آن قبلاً به تصویب مجلس شورای ملی رسیده بود.

ـ قانون ملی شدن ارتباط تلفنی در سراسر کشور که از جمله هدفهای آن ایجاد شبکه تلفنی در قصبات و دهات کشور بود.

در امور کشاورزان :

ـ لایحه قانونی الغاء عوارض مالکانه در دهات

ـ لایحه قانونی ازدیاد سهم کشاورزان و سازمان عمران کشاورزی ـ تاسیس صندوق عمران و تعاون ده با تشکیل شورای ده .

ـ شورای دهقان (برای اداره امور صندوق دهستان)شورای عمران و تعاون و بخش ـ شورای عمران و تعاون شهرستان .

وظایف شوراهای مزبور ناظر بر تامین جمیع وسایل لازم برای بهبود زندگی کشاورزان بود از قبیل : تهیه آب، مشروب سالم ، ساختن خانه های ارزان ، تامین بهداشت ، نگاهداری
 و تربیت یتیمان و تامین معاش آنان ، دادن وام بدون سود یا سود نازل به کشاورزان برای تهیه وسایل کشاورزی ، احداث جاده ها و پلها ، تاسیس دبستان و دبیرستان ، ایجاد مراکز برق ، ترویج صنایع محلی ، احداث دبستانهای کشاورزی ، تأسیس درمانگاه و داروخانه، بیمارستان ، تاسیس شرکتهای تعاونی کشاورزی تولید و مصرف اعتبار.

ـ لایحه واگذاری باقیمانده وجوه دریافتی بابت صدی یک شورای کشاورزی به صندوق تعاون و عمران روستائی.

ـ لایحه معافیت صندوقهای روستائی و شرکتهای تعاونی از حق الثبت و عوارض تمبر سهام و مالیات

ـ لایحه منع قطع درخت و صدور چوب گردو و دریافت عوارض از چوبهای صادراتی.

ـ لایحه ثبت اراضی موات اطراف تهران بنام دولت و منبع قبول  تقاضای ثبت نسبت به اراضی بائر و موات

ـ لایحه معافیت بذر و نهال و قله از حقوق و عوارض گمرکی.

در امور فرهنگی و حمایت فرهنگیان و تعلیمات اجباری ـ دانشگاه :

ـ لایحه تشکیل شورای عالی فرهنگ برای نظارت در امور فرهنگی ـ اصلاح فرهنگ کشور،تنظیم شعارهای ملی ، اهتمام در تهذیب اخلاق عمومی.

ـ لایحه تشکیل کمیسیون ناظر خرج سهم فرهنگ از درآمد شهرداریها

ـ لایحه آموزش و پرورش عمومی

ـ لایحه طرح اجرای استقلال مالی دانشگاه

در اصلاح امور دادگستری ها و سازمان قضایی کشور ـ تامین امنیت قضایی :

ـ لایحه حذف محاکم اختصاصی از جمله دادگاههای نظامی

ـ لایحه تصفیه قضات (که به نحو مطلوب و امید بخشی اجرا شد ولی از 28 مرداد بهم خورد.)

ـ لایحه تفویض امور استخدامی قضات به هیأتی مرکب از رئیس دیوانعالی کشور ـ دادستان کل کشور دو نفر از رئیسان شعب دیوان کشور. (تضمین کننده استقلال قوه قضائیه بدین جهت که مانع دخالت  قوه مجریه در امور قضات می گردید).

ـ لایحه لغو قانون تفسیر اصل 82 متمم قانون اساسی (که در دوران دیکتاتوری قبل
 از شهریور 20 توسط داور به تصویب مجلس رسیده بود واستقلال قوه قضائیه و قضاوت
 را معدوم کرده بود).

ـ رسیدگی به صلاحیت اخلاقی قضات.

ـ ترمیم حقوق بازنشستگی قضات .

ـ سازمان اداره پزشکی قانونی.

ـ لایحه استفاده از قضات دیوان کشور به جانشینی اعضای غائب دادگاه انتظامی قضات.

ـ لایحه اصلاح قانون دادرسی مدنی.

 ـ لایحه  تعیین جرائمی که رسیدگی به آنها در صلاحیت محاکم نظامی  می باشد
 و انحصار جرائم و تخلفات به امور ناشی از مسائل و تکالیف نظامی .

ـ لایحه مجازات قطع و تخریب وسائل مخابرات و برق برای جلوگیری از اخلال در نظم به مقاصد سیاسی

ـ لایحه نظارت بر سازمان ثبت اسناد و املاک.

ـ لایحه نحوه تعقیب استانداران و فرمانداران در محل خدمت.

ـ لایحه استقلال کانون وکلای دادگستری.

در امور اقتصادی (براساس اقتصاد بدون نفت):

ـ لایحه تأسیس هیات نظارت صنعتی به منظور حسن اداره و توسعه و حمایت صنایع کشور.

ـ لایحه  تشویق صادرات.

ـ لایحه توسعه اکتشافات و استخراج معادن و برقراری روش واحد در استفاده از ذخائر معدنی.

ـ لایحه تأسیس پلیس گمرک برای کشف وجلوگیری از قاچاق واجرای قوانین اختصاصی گمرگی.

ـ لایحه تهیه وسایل مبارزه با قاچاق.

ـ لایحه اساسنامه شرکت ملی نفت ایران.

ـ لایحه افزایش سرمایه بانک.

ـ لایحه تأسیس بانک و توسعه صادرات.

در خصوص دارائی و امور مالیاتی :

ـ لایحه تشکیل کمیسیون های حل اختلاف مالیاتی

ـ لایحه مجازات مامورینی که از دادن مفاصا(صورت حساب) به مؤدیان خود داری نمایند

ـ لایحه  اصلاح قانون مالیات املاک مزروعی.

ـ لایحه مالیات بر اراضی .

ـ لایحه طرز رسیدگی به اختلافات مالیاتی

ـ لایحه وصول مطالبات غیر مالیاتی دولت.  

(هر یک از لوایح مزبور اثر قابل توجهی دربهبود امور مالیاتی داشت و امور آن براساس مصلحت دولت و مردم بود)

در مورد اصلاحات اداری و تعدیل بودجه اداری :

ـ لایحه بازنشسته کردن عده ای از کارمندان زائد و ناصالح در موسسات مهم سازمان برنامه شهرداری بهداری ، وزارت فرهنگ (آموزش و پرورش بعدی)، دادگستری

ـ لایحه اجرای بودجه سازمانی وزارتخانه ها و بنگاههای دولتی برای طرد کارمندان ناشایسته و تشخیص کارمندان شایستۀ مشاغل مختلف توسط کمیسیونهایی مرکب از پنج نفر صاحب منصبان مورد اعتماد و بصیر به اوضاع و احوال کارمندان  در هر وزارتخانه.

در مورد تامین مسکن :

ـ لایحه افزایش مالیات مستغلات برای احداث خانه های ارزان.

ـ لایحه تاسیس بانک ساختمانی (برای نقشه برداری و تقسیم اراضی و ساختمان خانه
 و دادن وام مسکن).

ـ لایحه تعدیل اجاره بها به میزان ده درصد در مورد خانه ها و مغازه هائی که مال الاجاره آنها تا سه هزار ریال بوده

ـ لایحه انتقال وجوه فروش اراضی یوسف آباد به بانک ساختمانی.

در امور نظامی و ارتش :

ـ تبدیل نام "وزارت جنگ" به "وزارت دفاع ملی".

ـ لایحه اصلاح قانون ترفیعات ارتش

ـ لایحه تصفیه ارتش

ـ لایحه اصلاح قانون خدمت نظام وظیفه

ـ لایحه برقراری مستمری برای وراث افسران و درجه داران شهید و مقتول در راه انجام وظیفه

در امور بهداشتی و اجتماعی :

 ـ تصویب و اجرای لایحۀ مهم و مترقی "بیمه های اجتماعی"

ـ لایحه استخدام پرستاران فارغ التحصیل آموزشگاههای بهداری.

ـ لایحه تاسیس بنگاه کل دارویی ایران.

 ـ وصول عوارض از بنزین برای کمک به مستندان

در امور مطبوعات:

_تامین آزادی قلم و امنیت اربابان قلم

_لایحه دریافت خسارت نشریات توقیف شده(یعنی اگر نشریه ای بی جهت توقیف می شد باید خسارت مدت زمان تعطیلی خود رادریافت میکرد.)

(منبع مصدق و نهضت ملی ایران  ـ صفحات 95 الی 100) یا (روزنامه اطلاعات دوره سالهای 1330 الی 1332)

نگارنده مکرر اعلام می دارد که لوایح و اقدامات مزبور فقط گوشه ای از خدمات مرحوم دکتر محمد مصدق در دورۀ زمامداری ایشان است . تبعید مصدق بعد از محاکمه اش در احمد آباد و وحشت محمد رضا پهلوی از نام مصدق سبب شد که هیچ روزنامه ای هیچ نامی از وی ننویسد. از آن تاریخ تاکنون کوردلان و حسودان فرصتی پیدا کردند تا هر آنچه که خودشایسته آنند به مصدق نسبت دهند. به قول حکیم فرزانه طوس فردوسی بزرگ :

 بزرگــــــش نخوانند اهل خرد  

کـه نام بزرگان به زشتی برد

منابع و مآخذ :

ـ روزنامه کیهان نهم اسفند 1331

ـ روزنامه اطلاعات نهم اسفند 1331 چاپ دوم

ـ خاطرات شعبان جعفری ـ هما سرشار ـ چاپ اول 1380

ـ خاطرات و تألمات ـ محمد مصدق

ـ کاخ تنهایی ـ ثریا اسفندیاری

 ـ مجموعه مکتوبات ، سخنرانیها و پیامها ـ جلد سوم ـ محمد دهنوی

ـ مجله خواندنیها اردی بهشت 1332

ـ خاطرات نور الدین کیا نوری ـ چاپ اول ـ مؤسسه انتشاراتی و تحقیقاتی دیدگاه

ـ آیت ا... کاشانی و آخرین روزهای حکومت دکتر مصدق ـ انتشارات نیروی دریایی

ـ روحانیت و اسرار فاش نشده از نهضت ملی شدن صنعت نفت

ـ روزنامه ایران ـ س 16 ـ ش 4556ـ سی تیر 1389

ـ روزنامه کیهان 23 شهریور 1332

ـ مصدق و نبرد قدرت ، همایون کاتوزیان

ـ مصدق و نهضت ملی ایران ـ انتشارات اتحادیه انجمن های اسلامی دانشجویان ایران واروپا 1357

ـ دوره روزنامه اطلاعات سالهای 1330 تا 1331

پیوند به سایت های: گیلان نو،