تاملی بر نهضت جنگل و چند سئوال درخصوص میرزاکوچک خان جنگلی

همایش بازشناسی نقش کسما در نهضت جنگل بهانه ای شد تا چند سئوال درخصوص میرزای جنگلی و نهضت اش در ذهن تداعی گردد که حیف ام آمد به طرح آن نپردازم؛ 

۱. اکثر کتابهایی که درخصوص نهضت میرزا به نگارش در آمده بر اساس و استناد به کتاب سردار جنگل ابراهیم فخرایی است.
قریب به ۱۰۲سال از پیدایش نهضت جنگل و ۹۵سال از شکست آن گذشته اما جز برخی تک نگاری ها تا کنون کتابی مستند و مستدل که بر اساس اسناد به تحلیل خاستگاه، عملکرد، تفکرات و ابعاد گوناگون این نهضت بپردازد تالیف نشده است.
۲. مورد استناد ترین کتاب همان تالیف فخرایی است. در خصوص زنده‌یاد فخرایی چند نکته قابل تامل است؛

الف)ابراهیم فخرایی که متولد ۱۲۷۸خورشیدی بود، در زمان شکل گیری نهضت جنگل(یعنی۱۲۹۳)،  ۱۵سال بیشتر نداشت.
ب)وی در سال۱۲۹۳هیچ آشنایی با میرزا کوچک نداشت، سال۱۲۹۴جهت تحصیل به بیروت می‌رود و بعد از گذشت ۱۷ماه در اواخر سال ۱۲۹۶و درخلال جنگ جهانی اول به ایران باز می‌گردد.

به گفته خودش نخستین بار سال ۱۲۹۷ در گوراب زرمیخ با میرزاکوچک ملاقات می‌کند و شروع فعالیت فخرایی بنا به اسناد منتشر شده و اقرار خودش اواسط سال ۱۲۹۷بوده.

پ)با عنایت به بند 'ب' اینگونه استنتاج می‌گردد که فخرایی ۳سال پایانی نهضت جنگل را با میرزا همراه بود و آنچه از ۴سال نخست نهضت را در کتاب خود به نگارش در آورده، بر اساس شنیده ها و شفاهیات دیگران بوده، نه مبنای خاطرات شخصی یا اسناد تاریخی!
ت) نکته دیگری که می‌بایست مورد توجه قرار گیرد این است که، فخرایی دست کم ۲۰سال بعد از شکست نهضت جنگل شروع به نگارش کتاب سردارجنگل کرد و در این مدت ممکن است بسیاری از خاطرات اش را فراموش کرده باشد.
۳. میرزاکوچک خان که مخالف با شوروی و روس‌ها بود به چه دلیل حیدر عمواوغلی را از جانب دولت روسیه برای صلح خود با احسان الله خان بعد از کودتای داخلی در نهضت پذیرفت؟
و اساسا به چه دلیل دولت روس که میرزای جنگلی به ظاهر با آن‌ها مخالف بود، سعی در ترمیم انشعاب نهضت داشتند؟!!
هیچ عقل سلیمی می‌پذیرد که شخصی با گروهی علیه استعمار کشوری بجنگند، بعد در آن گروه کودتا شود، همان کشور استعمارگر بیاید و بین دو انشعاب دوستی برقرار کند؟
۴. میرزا اگر بینش سیاسی داشت چرا بعد از کودتای احسان الله خان و خالوقربان علیه نهضت جنگل و زمانی که جنایات و غارت اموال مردم را دید، باز هم مجددا با آنها صلح کرد!؟و گروهی جدید متشکل از همان افراد تشکیل داد!؟
و همچنین چرا گائوک را در وزارت به اصطلاح خارجه ی کابینه خودخوانده نهضت جنگل بعنوان مترجم گماشت؟!
تا بنا به اظهار جملگی مورخان متون  مکاتبات و مذاکرات را بطور ناصحیح ترجمه کند؟!

۵. میرزا اگر وابستگی به دولت شوروی نداشت، چرا نام جمهوری خود را جمهوری شوروی سوسیالیستی ایران  گذاشت؟!
و چرا جمهوری شوروی ؟!
و چرا نهضت با اعلام جمهوری به تروتسکی نامه زد و وی تشکیل این جمهوری رابه میرزا تبریک گفت!؟
دلیل اینکه مظفر زاده و هوشنگ آلمانی را برای مذاکره با لنین به مسکو در روسیه فرستاد چه بود؟!
۶.آنهایی که نهضت میرزا را نهضتی اسلامی عنوان و سوسیال بودن وی را رد می‌کنند پاسخ دهند؛ چرا میرزا کوچک در نهضت خود از تمام گرایش‌ها نظیر کمونیست، لیبرالیست و...  استفاده می‌کرد؟!
۷. آنهایی که میرزاکوچک را فردی قانونگرا می‌دانند! پاسخ دهند؛  چطور در مملکتی که قانون مشروطه بر آن حاکم است، دو دوره از مجلس شورای ملی ، قانونگذاری آن گذشته، همزمان با سومین دوره مجلس قانونگذاری، گروه میرزا دست به اقدام مسلحانه علیه حکومت مرکزی زدند، می توان آنها را اهل قانون دانست؟؟!!
در مملکتی که قانون در آن حاکم است، مجلس قانونگذاری دارد، کابینه خودخوانده از کمیسرها و وزرای مختلف تشکیل دهد! تمبر و نشریه منتشر کند! و دولتی مجزا تشکیل دهد!
آیا هیچ حکومتی در هیچ جای تاریخ، چنین اقدامی را بر می‌تابد؟!
۸. درست است که در مجالس اول و دوم و سوم مردم عامی حق رای دهی را نداشتند! اما اگر میرزاکوچک خان که یک طلبه و روحانی بود محبوبیت لازم را بین واجدین شرایط رای دهی (یعنی؛ مالکین، تاجران، فلاحان، اصناف، روحانیون و طلبه ها) داشت، چرا مانند سیدحسن مدرس خود را کاندیدای مجلس نکرد تا بعنوان یک نماینده از راه های قانونی از حقوق مردم گیلان دفاع نکرد؟ یعنی میرزاکوچک بین طلبه ها و روحانیون هم محبوبیت لازم را نداشت؟!؟
۹. نگارنده معتقد است؛ نهضت جنگل می‌بایست بر اساس اسناد و مدارک در بوته نقد و بررسی قرار گیرد و بیش از ۴۰۰۰برگ سند و نامه نگاری از این نهضت در روسیه و شوروی موجود است و تا زمانی که این اسناد مورد بررسی قرار نگیرید  نمی‌توان قضاوت صحیحی در خصوص ابعاد پنهان آن داشت.

آرش شعاع شرق/ رشت_زمستان۱۳۹۵