نیم نگاهی به کتاب سیری در تعزیه رشت

مرتضی زمان نژاد/ «سیری در تعزیه رشت» عنوان کتابی است در حوزه پژوهش های آئینی با گرایش دینی به تالیف «علیرضا پارسی» نمایشنامه نویس و کارگردان تئاتر و ویراستاری روزنامه نگار و پژوهشگر جوان گیلانی «آرش شعاع شرق» که در 112 صفحه  و به اهتمام انتشارات «بلور» برای اولین بار به زیور طبع آراسته شد .

 در ابتدای کلام متذکر می گردم که اینجانب بر این باورم ، به دور از راست و غلط هایی که بر این هنر آئینی سایه انداخته ، پاس داشت هنر تعزیه خوانی، به عنوان یک هنر زیبای نمایشی با توجه به ریشه های تاریخی و گرایشات فرهنگی روز جامعه بر عهده ماست .

اگرچه متاسفانه در سیر تحولات تاریخی ، آئین های نمایشی بسیاری منجمله ، سوشون (سوک سیاوش) به کـُلی از حافظه تاریخی این مرز پر گهر به فراموشی سپرده شد ، اما در پس این ذهن فراموش شده ، هنر تعزیه خوانی ، مداحی و نوحه سرایی در سوگ سالار شهیدان علی ابن الحسین(ع) رمقی دوباره به هنرهای آئینی و نمایشی کشورمان داد .

باید بپذیریم ، آنچه که به عنوان هنر تعزیه خوانی می شناسیم ، خود نیز بخشی غنی از هنر به یادگار مانده پیشینیان و سیر تحولات تاریخی کشورمان است .

باید اذعان داشت که اگرچه مولف محترم تمام تلاش خود را نموده تا با مراجعه به متون تاریخی و نقل قول از مورخان عاشورایی و دست اندرکاران عرصه هنر های نمایشی و تعزیه خوانی بر بار اثر پژوهشی خود بیفزاید، اما بی شک این مجموعه، خود سیری اجمالی و سفری گذرا و تند خوانی شده بر همین هنر نمایشی نیاکان ما داشته و آنچه اهمیت آن را بیش از پیش برای اینجانب جلوه گر می سازد بازخوانی بخشی کمتر مطرح شده از تاریخ فرهنگی شهر رشت است که ما آن را تحت عنوان تعزیه خوانی می شناسیم .

از نکات مثبت این کتاب باید توجه نگارنده به ورود ایشان در ریز بخش های نام افراد، محلات، تکایا، گروه ها، اصوات، مجالس و سیری در موسیقی تعزیه رشت دانست .

نگاه ویژه ایشان به بخشی از زندگی نامه هنرمندان و بانیان هنر تعزیه که در این عرصه فرهنگی ، پیشکسوت تعزیه خوانی شهر رشت بوده اند، منجمله؛ «اسدالله خان صمصمام» ، «میرزا علی اکبر خان سالاری»، «رمضانعلی اسمی» و...  را باید نه تنها از سر قدر شناسی مولف، بلکه بعنوان ذکر منبع بسیار جالبی از یادگاران ماندگار تاریخ شهر رشت که به غنای فرهنگی آن کمکی ارزنده نموده اند پاس داشت و قدر شناخت و به ایشان دست مریزاد گفت .

برخی از این عزیزان به دیار باقی شتافتند بدون آنکه نامی از آنها در جایی برده شده باشد و برخی نیز هر روز ساده و بی آلایش، پیر و فرتوت و ناتوان ، بی نگاه کنجکاو رهگذران از کنارمان در کوچه پس کوچه های شهر رشت هنوز گام می نهند بدون آنکه بدانیم اینان کتابهایی سرگردان از تاریخ هنر نمایشی تعزیه شهر رشت هستند.

آنچه که به غنای بیشتر این کتاب افزوده، تزئین آن به عکسهایی گرانبها، نادیده و یا کمتر دیده شده از بانیان، هنر آفرینان و نمایشهای هنری شان و اسناد مکتوب و دست نوشته های خطی تعزیه از آرشیو ویراستار آن مربوط به دوره قاجار تا عصر پهلوی دوم است.

نثر روان و شیرین ، کلام ساده و بیان زیبای این مجموعه ، که خواننده را ، از آنچه در پیش رو دارد نه تنها خسته ننموده بلکه بیشتر راغب می سازد تا پیگیر بخشی از تاریخچه هنری شهر رشت گردد، نشان از بلاغت نویسنده و هنر نمایی تام و تمام ویراستارخود «آرش شعاع شرق» روزنامه نگار و پژوهشگر جوان گیلانی است ، که مجموعه ای کاملاً قابل تحسین را با اهتمام تامه اش در ارائه اثری ماندگار، از تاریخچه مکتوب و مصور، به منصه ظهور رسانده است.

پی نوشته های زیرین و ذکر منابع و ماخذ پایانی در ذیل هر صفحه نیز نشان از همت والای ویراستار این مجموعه دارد که آنرا بعنوان یک کتاب تاریخی ماندگار و مستدل به ادله تاریخی معرفی می نماید. چرا که تا کنون در سایر آثار پژوهشی مولف هیچگاه شاهد درج منابع و ماخذ به شیوه قانونمند و حرفه ای نبوده ایم.

اما با همه آنچه از اوصاف این مجموعه گفته شد، باید گفت که این اثر خالی از اشکال، کمی و کاستی نبوده است.  مهمترین آن عدم توجه نگارنده اثر به نقل تعزیه به گویش گیلکی است.

جا داشت در این اثر، ولو بصورت مختصر، بخشی از یک تعزیه یا مداحی به گویش زیبای مردمان گیلان زمین آورده می شد .

همچنین کلی گویی مولف و باز خوانی تاریخچه تعزیه خوانی شهر رشت در عصر پهلوی اول، دوم و دوره بعد از انقلاب با پیوند دادن آنچه بر این هنر گذشت، بعنوان بخشی از تاریخ ناشنیده شهر رشت با تاریخ تعزیه خوانی ایران در این سه دوره اگرچه در جای جای کتاب بصورت پراکنده در ذکر احوالات کسان و اماکن آمده اما در بخش ویژه خود بصورت یکجا و منسجم و جامع به آن نپرداخته است.

بهر حال در یک نگاه کلی همه محققان و آشنایان به تاریخ تعزیه می دانند که در این سه دوره ذکر شده چه بر سر احوالات این هنر رفته، اما مسلماً برای یک جوینده بخشی از تاریخ شهر رشت که خواستار آشنایی با زوایای باز تری از تاریخچه هنر تعزیه در این شهر می باشد، برخی ناشنیده ها همچنان ناگفته مانده است.

با تمام این اوصاف برای «علیرضا پارسی» مولف، «آرش شعاع شرق» ویراستار و مدیریت انتشارات «بلور» که تالیف، تصحیح و انتشار این کتاب را برعهده گرفتند خسته نباشید می گوییم.

این نقد نخستین بار 21 مرداد1393 برابر 15 شوال 1435 و12 آگوست2014در هفته نامه فومنات سال هفتم، شماره 197 منتشر شد.